Wyniki kontroli NIK w zakresie realizacji zadań związanych z usuwaniem drzew.

Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Olsztynie zakończyła doraźną kontrolę nr S/07/002

Przestrzeganie przez zarządy dróg oraz jednostki samorządu terytorialnego przepisów ustawy o ochronie przyrody w zakresie usuwania drzew z pasa drogowego dróg powiatowych w latach 2005-200. W ramach kontroli, która odbyła się na wniosek Stowarzyszenia Sadyba, zbadano prawidłowość prowadzonych postępowań administracyjnych, gospodarowanie pozyskanego drewna, udostępniania informacji publicznych etc.
Kontrola objęła 5 jednostek:
- 2 Zarządy Dróg Powiatowych (w Mrągowie i Elblągu).
- 3 Urzędy Gmin (Mrągowo, Piecki i Gronowo Elbląskie).

Wyniki kontroli są zatrważające: 'Nikt nie panuje nad prowadzoną wycinką drzew' podsumowuje Antoni Stupiński, dyrektor olsztyńskiego NIK-u, dodając: 'Głównym kryterium wydawania pozwoleń na wycinkę było zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Jednak brakowało racjonalnego uzasadnienia tych decyzji'. Tak postępując, można wyciąć każde drzewo'.
Wyniki badań zawarte zostały w protokołach kontrolnych oraz wystąpieniach pokontrolnych. Najwyższa Izba Kontroli po przeanalizowaniu wszystkich dokumentów i działań powyższych jednostek, w opublikowanych wystąpieniach wydała:
- 1 ocenę negatywną - dla Wójta Gminy Gronowo Elbląskie,
- 4 oceny pozytywne z zastrzeżeniem 'pomimo stwierdzenia nieprawidłowości'.

Kontrola potwierdził wszystkie zarzuty zawarte w opracowaniu Stowarzyszenia Sadyba 'Wycinanie alei przydrożnych a łamanie prawa', a przede wszystkim fakt, iż zarządcy dróg w sposób nieupoważniony argumentują wycinki drzew względami bezpieczeństwa oraz niską jakość wydawanych przez samorządy decyzji administracyjnych zezwalających na usuwanie drzew (braki formalne, nierzetelność prowadzenia postępowania, nieprzestrzeganie zasad określonych w Kpa, brak egzekwowania warunków określonych w decyzjach etc).

We wszystkich kontrolowanych jednostkach (100%) NIK stwierdziła nieprawidłowości omówione poniżej (kursywą oznaczono cytaty z wystąpień NIK), które dotyczyły:

1. sporządzania wniosków o wydanie zgody na usunięcie drzew:
Z analizy NIK wynika, że z 17-tu wniosków ZDP w Mrągowie aż 10 sporządzono nieprawidłowo (te 'nieprawidłowe' wnioski dotyczyły ogółem 990 drzew czyli 89 % wnioskowanych do wycinki). W przypadku ZDP w Elblągu 'żaden z tych wniosków nie został jednak sporządzony w sposób prawidłowy, ponieważ nie podano w nich niektórych danych, wymaganych art. 83 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. We wszystkich wnioskach nie wskazano zamierzonego terminu usunięcia drzew, a w 9 (dotyczących łącznie 481 drzew) nie określono obwodu pni mierzonych na wysokości130 cm.'. Kontrola NIK potwierdziła nasz zarzut, iż zarządcy dróg w sposób nieupoważniony argumentują wycinki drzew względami bezpieczeństwa. W przypadku ZDP w Elblągu: 'Konieczność usunięcia większości, tj. 1.891 drzew (96,5 %), uzasadniono zagrożeniem bezpieczeństwa ruchu drogowego, zaś pozostałych 69 planowaną przebudową lub modernizacją dróg. Według wyjaśnień Pana Dyrektora, wszystkie drzewa rosnące w pasie drogowym stanowią zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Należy jednak zauważyć, że spośród 14 dróg objętych oględzinami w toku kontroli NIK, na 11 (przy których ZDP w badanym okresie planował usunąć łącznie 335 drzew), Komenda Miejska Policji w Elblągu nie odnotowała żadnej kolizji'. W przypadku ZDP w Mrągowie tylko na 2 z 5 odcinków dróg wnioskowanych do wycinki rosnących tam drzew miały miejsce zdarzenia drogowe związane z najechaniem na drzewo.
Z uzyskanych przez NIK danych od Komend Powiatowych Policji w Mrągowie i Elblągu wynika, że tylko na 5-ciu z ogólnej liczby 19-tu odcinków dróg (przy których planowano wycinki) zarejestrowano wypadki związane z najechaniem na drzewo, a ich przyczyną było głównie niedostosowanie prędkości do warunków jazdy. Tak więc aż w 14 przypadkach (74%) uzasadnienie wycinek drzew koniecznością poprawy bezpieczeństwa nie miało żadnych podstaw faktycznych! Świadczy to o instrumentalnym traktowaniu deklaracji poprawy bezpieczeństwa na drodze w celu uzyskania (wyłudzenia) zgody na usuniecie drzew, co jest wprowadzeniem w błąd organów wydający decyzje (jest to czyn karalny). Ponadto NIK zwróciła uwagę, iż jak wykazano w Krajowym Programie Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005, nie tylko drzewa, ale 'także inne obiekty drogowe ( np. słupy) przyczyniają się do 'dużej ciężkości' wypadków, oraz że usuwanie drzew nie jest jedynym sposobem poprawy bezpieczeństwa, bo jest to możliwe poprzez stosowanie barier ochronnych.

2. uchybień przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego przez organy wydające zezwolenia na usuwanie drzew (powiadamiania o przedłużaniu się terminów postępowania, wydawania samych decyzji, dokumentowanie czynności w ramach prowadzonych postępowaniach administracyjnych - np. oględzin w terenie, etc.),

3. dokumentowania nadzoru zarządów dróg nad usuwaniem drzew przez podmioty zewnętrzne, które w zamian otrzymywały pozyskane drewno. W przypadku zlecenia przez ZDP w Mrągowie usunięcia 286 klonów i jesionów ( a więc drewna najbardziej poszukiwanego na rynku) , brak udokumentowanej 'daty rozpoczęcia i zakończenia prac, liczby i gatunków usuniętych drzew, a także ilość pozyskanego w ten sposób drewna. W ocenie NIK, uniemożliwiało to sprawdzenie prawidłowości wykonanych decyzji zezwalających na wycinkę'. W przypadku ZDP w Elblągu brak kontroli czy i kiedy zostały zakończone wycinki (a tym samym ile faktycznie drzew wycięto),

4. sposobu wyceny pozyskiwanego drewna. W przypadku ZDP w Mrągowie NIK zauważa: ' Według wyjaśnień Pana Dyrektora, zlecanie usługi usuwania drzew w zamian za pozyskane drewno miało uzasadnienie ekonomiczne, gdyż koszty ich wycinki znacznie przekraczały ewentualne przychody ze sprzedaży drewna. W badanym okresie, Zarząd nie prowadził jednak ewidencji księgowej kosztów, w sposób umożliwiający wyodrębnienie z nich kosztów bezpośrednio związanych z usuwaniem drzew, a także nie sprzedaży na etapie sporządzania planów wyrębu, że drewno uzyskane z wycinki nadaje się tylko na opał, mimo że Pan Dyrektor przewidział pozyskiwanie także drewna użytkowego, ustalając w 2004 r. cenę jego sprzedaży w wysokości 100 zł/m3, tj. ponad dwukrotnie wyższą od ceny sprzedaży drewna opałowego (45zł/m3). W ocenie NIK, kwalifikowanie drewna (opałowe lub użytkowe) na tym etapie uniemożliwiło Zarządowi uzyskanie pełnej wiedzy o jakości drewna pozyskanego w wyniku usunięcia drzew'.

5. sposobu zbywania pozyskiwanego drewna. W przypadku ZDP w Mrągowie 'Izba zwraca uwagę, że Zarząd nie korzystał z możliwości upublicznienia informacji dotyczącej pozyskania drewna w zamian za usunięcie drzew, a zainteresowane podmioty uzyskiwały ją bezpośrednio od pracowników PZD' ( a przecież taka praktyka może prowadzić do sytuacji korupcjogennych).

6. nierzetelności w udokumentowaniu czynności zwianych z nieodpłatnym przekazywaniem drewna opałowego. Według pracownika ZDP w Elblągu 56 drzew przekazano nieodpłatnie Wójtowi Gminy Godkowo 'z informacji uzyskanej od wójta' wynika natomiast, że gmina uzyskała tylko 19 drzew'.

7. egzekwowania obowiązku dokonywania przez Zarządy Dróg nowych nasadzeń: ZDP w Elblągu z obowiązkowych nasadzeń 686 drzew określonych w 16 zezwoleniach, nie wykonał ani jednego, ZDP w Mrągowie nie wykonał nasadzeń co najmniej 340 drzew, W przypadku Wójta Gminy Piecki 'NIK negatywnie ocenia nieegzekwowanie przez Urząd wykonania obowiązku nasadzenia 181 drzew, nałożonego na PZD w skontrolowanych decyzjach'.

8. nierzetelnego ustalania opłaty za usuwanie drzew. W przypadku Wójta Gminy Gronowo Elbląskie 'Nierzetelnie przeprowadzone zostało postępowanie, zakończone wydaniem w dniu 16.10.2006 r. decyzji (zezwalającej na usunięcie m.in. 94 topoli usytuowanych przy drodze nr 1120 N Jasionno)'. W ocenie NIK, organ powinien ustalić opłatę za usunięcie tych drzew i odroczyć termin jej wniesienia do zakończenia sezonu wegetacyjnego. Z wyjaśnień Zastępcy Wójta i pracownika odpowiedzialnego za przygotowanie projektów tych decyzji wynika m.in., że były to prawdopodobnie 'topole naturalne powszechnie u nas występujące ' Izba zwraca uwagę, że w myśl art. 402 ust 5 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, opłaty za usuwanie drzew stanowią w całości przychód gminy, z której terenu usunięto drzewa';

W przypadku Wójta Gminy Piecki 'Kontrola wykazała jednak, że w dwóch decyzjach (z dnia 7.11.2005 r. i 31.10.2006 r.), zezwalających na usunięcie łącznie 177 drzew, opłatę tę, w łącznej kwocie 283.878,0 zł ustalono nierzetelnie, gdyż została ona prawie ośmiokrotnie zaniżona, tj. o kwotę 1.913.556,56 zł.' (zgodnie z ustawą o ochronie przyrody ustala się opłatę za usunięcie drzewa, nawet gdy się od jej pobierania odstępuje).

9. braku postępowania w sprawie ewentualnego wymierzania kary za zniszczenie drzew spowodowane niewłaściwą pielęgnacją (Wojt Gminy Mrągowo nie wszczął postępowania w sprawie naliczenia kary w wysokości 635 364 złotych stanowiących ewentualny przychód gminy!).

10. nienależyte wywiązanie się z obowiązków nałożonych w wydanych zezwoleniach: Izba zwróciła uwagę, iż ZDP w Elblągu: 'spośród 860 drzew (które w ocenie wnioskodawcy i wydającego zezwolenie zagrażały bezpieczeństwu w ruchu drogowym) 67 nie zostało usuniętych, pomimo iż od wyznaczonego w zezwoleniu terminu upłynęło od 501 do 900 dni.';
Skoro nie wycięto drzew, które rzekomo 'zagrażały bezpieczeństwu' to zarządca drogi celowo narażał użytkowników ruchu drogowego na niebezpieczeństwo (co jest zaniechaniem obowiązków), albo zarówno on jak i organ wydający decyzję poświadczyli nieprawdę w dokumentach poprzez nieuzasadnione uznanie drzew jako zagrażających bezpieczeństwu w ruchu drogowym, by w ten sposób uniknąć obowiązku uiszczania opłaty za usuwanie drzew (w obu wypadkach są to czyny karalne).

11. utrudniane dostępu do informacji publicznej. W przypadku Wójta Gminy Piecki 'Kontrola wykazała ponadto, że w 2005 r. Urząd udzielił Stowarzyszeniu na rzecz ochrony krajobrazu kulturowego Mazur ';Sadyba' informacji publicznej dotyczącej usuwania drzew przydrożnych, niezgodnej ze stanem faktycznym. Podano w niej bowiem, że w 2005 r. do Urzędu wpłynęły 2 wnioski i na ich podstawie wydano 2 zezwolenia, faktycznie zaś w tym okresie Urząd otrzymał 4 wnioski, na podstawie których Pani Wójt wydała 3 zezwolenia. Informacja ta została udzielona 20 dni po otrzymaniu przez Urząd wniosku, a więc z naruszeniem art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej'.
Ponadto kontrola potwierdziła nasz zarzut, iż ZDP w Mrągowie wyciął 11 drzew (16.7 % wyciętych przez zarząd w kontrolowanym okresie) na podstawie decyzji nieostatecznej (a więc niezgodnie z art. 130 par. 1i 4 Kpa). Natomiast w przypadku działalności ZDP w Elblągu, który wyciął 4 drzewa bez wymaganego zezwolenia, Izba wnosi o 'Wszczęcie postępowania, w związku z usunięciem bez wymaganego zezwolenia 4 drzew przy drodze nr 1175 N Stare Pole-Jasionno'. W obu wypadkach nie była naliczona kara administracyjna pomimo naruszenia przepisów artykułu 83 ustawy o ochronie przyrody, oraz faktu, iż kara za usuwanie bez zezwolenia stanowi przychód gminy.

Powyższe zestawienie wyników wyrywkowej kontroli NIK Delegatury w Olsztynie wraz z pismem Departamentu Krajowych Form Ochrony Środowiska Ministerstwa Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. wystosowanym do Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie wskazującym na przypadki łamania dyrektywy siedliskowej 92/ 43 Rady EWG z dnia 21 maja 1992 r., a także na brak ochrony gatunków chronionych podczas wycinki drzew przydrożnych (pismo DKFOP-ogiz-4212-10.1/2108/08jr) ukazują szereg nieprawidłowości i związanych z usuwaniem drzew przydrożnych (na co od lat zwracamy uwagę). Z powyższych dokumentów należy jak najszybciej wyciągnąć wnioski oraz podjąć zdecydowane i rzeczywiste działania zmierzające do naprawy tej sytuacji. Należy powstrzymać wszystkie wycinki, zmienić przepisy prawne, które niedostatecznie chronią aleje przed decyzjami osób niekompetentnych. Potrzeba jasnych kryteriów wydawania lub odmowy wydania zezwolenia na wycinkę. Należy podjąć szeroko zakrojoną akcję edukacyjną dla pracowników samorządowych, zarządców dróg (ale też policji) na temat wartości alei i obowiązujących przepisów wynikających m.in. z ustawy o ochronie przyrody.

Opr. Krzysztof A. Worobiec, 29 maj 2008 r., Prezes Stowarzyszenia Sadyba

(opracowano na podstawie wystąpień pokontrolnych NIK- opublikowanych na stronie:
http://bip.nik.gov.pl/pl/bip/wyniki_kontroli_wstep/inform2007/s_07_002_200805200728301211261310/lol)